“Tôi có người cháu gái 15 tuổi, hiện cháu mắc chứng Bipolar. Hoàn cảnh của cháu rất đáng thương, mẹ chết, ba lấy vợ khác và đã bỏ rơi nó. Cháu có gia đình nội ngoại nhưng không ai muốn giúp cháu vì “mood swing”.
Hai vợ chồng tôi nhận nuôi cháu và em trai cháu, nhưng chúng tôi cũng có 4 đứa con trai 15, 12, 4 và 1 tuổi, cuộc sống rất bận rộn, lại phải deal với cháu gái này. Chồng tôi ít nói và cũng khó chịu khi tôi nhận đưa hai đứa cháu về nhà nuôi được gần 2 năm rồi. Hiện tại tôi không thể đưa hai chị em nó đi đâu được. Lương tâm tôi rất bứt rứt. Khoảng 3 tháng trước đây tôi đã nhờ anh trai tôi thử trông chừng hai đứa, nhưng chúng không được quan tâm săn sóc như ở nhà với tôi. Khi ốm không ai để ý, trễ học không ai nhắc. Tôi cũng đã thăm dò ý kiến của ba má tôi, nhưng ông bà cũng bàn ra, và từ chối giúp cháu. Sau cùng tôi đã phải hỏi ý kiến chồng để đem chúng về. Chồng tôi miễn cưỡng chấp nhận, nhưng rồi chiến tranh lạnh đã xẩy ra giữa vợ chồng tôi. Thường ngày anh đã ít nói, bây giờ càng thêm lầm lì ít nói hơn nữa, khiến không khí trong nhà hết sức nặng nề. Tôi thật sự nhức đầu quá, chỉ còn biết cầu nguyện. Vậy xin ý kiến chuyên môn để giúp tôi trong hoàn cảnh này.”
Câu hỏi này hay những câu hỏi tương tự về tâm thần hoặc tâm lý như trên đã nêu lên một thực tế mà thường ngày những ai từng phụ trách giúp đỡ các bệnh nhân trong phạm vi nghề nghiệp đều phải đối diện. Tuy nhiên, có được một phụ huynh hay người giám hộ cởi mở, sẵn sàng đối diện với căn bệnh và chương trình trị liệu thì rất hiếm. Đa số cha mẹ hoặc người trong gia đình chỉ muốn đem con em mình, người thân mình đến các trung tâm tâm thần hay tâm lý như đến với một phòng mạch bác sĩ xin vài viên thuốc nhức đầu, xổ mũi, hoặc đau bụng để rồi hy vọng là sau khi uống vào con, cháu, anh, chị, em, hoặc người nhà sẽ khỏi bệnh. Còn phần mình thì lại tiếp tục lo bươn chải, hoặc làm giầu. Một số phụ huynh hay người thân còn giấu bệnh nhân, không muốn cho ai biết con, cháu, anh, chị, em hoặc thân nhân mình mang những chứng bệnh như vậy sợ bị tiếng đời đàm tiếu cho rằng mình ăn ở thất đức nên đẻ con điên loạn, bị Trời phạt, bị quả báo… Do đó, với kinh nghiệm cá nhân tôi, hành động đón nhận nuôi một đứa cháu mang bệnh Bipolar như bà bác trên đây là một hành động can đảm, rất đáng kính phục. Một đứa trẻ ở tuổi vị thành niên bình thường cũng là khó khăn lắm để hướng dẫn, đàng này bà đón nhận một đứa cháu không những ở tuổi vị thành niên mà còn mang bệnh Bipolar nữa. Không những thế, bà còn phải chăm lo săn sóc cho 4 đứa con và thêm một đứa cháu khác nữa, tất cả chúng đều đang trong tầm tuổi đòi hỏi rất nhiều sự quan tâm, dậy dỗ, và giáo dục.
Trong câu hỏi của bà, ngoài đứa cháu mang bệnh Bipolar, nó còn hàm chứa nhiều khúc mắc liên quan đến những tình cảm gia đình, tình cảm vợ chồng, mối giao tiếp họ hàng, những chương trình trị liệu của xã hội, và bệnh tình của chứng bệnh Bipolar. Vì vậy, theo tôi, những điều bà cần làm trước hết lúc này là:
Bằng cách tế nhị, uyển chuyển, và nhẹ nhàng, bà cố thuyết phục chồng bà để anh ta mở rộng tấm lòng và vòng tay đón tiếp hai đứa trẻ đáng thương như bà và chồng bà đã làm trong gần 2 năm qua. Nếu họ hàng nội, ngoại, và ngay cả người cha ruột của chúng đã bỏ rơi chúng, không lẽ vợ chồng bà cũng đang tâm bỏ rơi chúng nữa sao! “Giọt máu đào hơn ao nước lã”!!! Ngoài ra, bà còn có thể đến với những chương trình xã hội và những dịch vụ khác chuyên giúp những bệnh nhân và gia đình trong tình trạng tâm thần và tâm lý như vậy. Nhưng Bipolar là gì?
Bipolar là gì ?
Đó là bệnh tâm thần hay một hội chứng tâm lý? Ảnh hưởng của nó như thế nào trong đời sống của bệnh nhân và của gia đình? Làm thế nào để chẩn đoán và chữa trị?
Cho đến bây giờ vẫn chưa có một từ tiếng Việt nào dịch sát nghĩa và hay về chứng Bipolar. Do đó, tôi dùng nguyên ngữ để tránh hiểu lầm lôi thôi.
Trước hết đây là một tâm bệnh (bệnh tâm thần), chứ không phải là hội chứng tâm lý như chậm phát triển, tính tình nóng nảy, thiếu tự chủ, và quá khích… Khi lên cơn, bệnh nhân có thể nguy hiểm cho chính mình và những người chung quanh bằng những hành động bạo tợn, hung dữ… Bipolar là một tình trạng kéo dài suốt cuộc sống của bệnh nhân và nó ảnh hưởng trực tiếp đến tình cảm cũng như hành động của bệnh nhân. Nó được các nhà chuyên môn nhận diện như một chứng bệnh liên quan đến những thay đổi, xáo trộn tính tình một cách đột ngột, không kiểm chứng được. Nguyên nhân gây ra là do sự bất quân bình hóa chất trong óc đưa đến kết quả như cực kỳ hung dữ, nóng nảy, nguy hiểm hoặc trầm cảm, tiêu cực hay tấn công. Hầu hết các bệnh nhân khi lên cơn, hầu như rất khó lòng kiềm chế, kiểm soát được tư tưởng, lời nói và hành động của mình. Tóm lại, Bipolar được coi như chứng bệnh điên loạn dồn nén, ảnh hưởng đến tâm tính, thái độ, và nghị lực của bệnh nhân. Chu kỳ của một lần phát bệnh như vậy có thể lâu hàng ngày, hàng tuần, hoặc hàng tháng. Và không phải như những thay đổi tính khí bất thường thỉnh thoảng vẫn xảy ra trong đời sống khi con người phải đối diện với những khó khăn, hoặc những điều kiện khiến mình không tự chủ nổi; sự thay đổi tâm tính, thái độ và động thái của người mang bệnh Bipolar có ảnh hưởng rõ ràng đối với những người chung quanh.
Tùy theo tình trạng hóa chất ảnh hưởng trong não bộ và tác dụng trên thần kinh người bệnh. Cũng như tùy sự diễn tiến của căn bệnh, bệnh nhân có thể chia thành nhiều trạng thái khác nhau. Và cũng như những tình trạng tâm bệnh khác, Bipolar cũng có những mức độ khác nhau từ nhẹ, đến trung bình và nặng. Do đó, việc định bệnh phải do những bác sĩ chuyên môn, giầu kinh nghiệm.
Bipolar thông thường phát hiện ở các thanh thiếu niên, những người trẻ ở lứa tuổi 25. Một đôi trường hợp nó cũng phát hiện sớm ở tuổi vị thành niên, hoặc ở tuổi 40 hay 50. Nó xẩy ra đồng đều cho mọi sắc dân, mọi nền văn hóa, và mọi mức độ sống giầu hoặc nghèo. Đây cũng là bệnh có tính di truyền, nếu người cha hoặc người mẹ có bệnh thì con có xác xuất 15 – 30 % mắc bệnh. Trường hợp cả cha lẫn mẹ đều mắc bệnh thì con có tới 50-75% sẽ mắc bệnh. Về phái tính, nữ giới mắc bệnh nhiều gấp 3 lần nam giới.
Hiện nay tại Hoa Kỳ có 2-7% dân số có dấu hiệu mắc chứng Bipolar, và khoảng 10 triệu người nằm trong ảnh hưởng này. Tuy nhiên có đến 50% những bệnh nhân này không được chẩn đoán và chữa trị một cách chính xác.
Chữa trị:
Như vừa trình bày trên, đây là một chứng bệnh tâm thần, nên rất cần phải được một bác sĩ tâm thần (psychiatrist) – không phải là bác sĩ thần kinh – chẩn đoán và trị liệu bằng thuốc. Vì ảnh hưởng của Bipolar trực tiếp do những khủng hoảng hóa chất trong não bộ, nên thông thường có vài loại thuốc vẫn được các bác sĩ tâm thần dùng để trị những bệnh nhân Bipolar. Thí dụ, Lithium, một loại thuốc giúp ổn định và làm dịu lại những kích động của tâm tính và hành động. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể cho bệnh nhân uống Zoloft để làm cho bớt trầm cảm, dồn nén. Một số trường hợp, bệnh nhân cũng được cho uống Xanax là một loại thuốc dùng để kiểm soát những cơn giận dữ, hoảng loạn. Tuy nhiên, Xanax là một loại thuốc rất nguy hiểm, bệnh nhân không thể tự ý dùng một mình hay cho uống chung với các thứ thuốc khác, do đó, bệnh nhân hoặc những ai lo cho bệnh nhân phải theo dõi kỹ càng những chỉ dẫn của bác sĩ khi xử dụng Xanax.
Nhưng đối với những ai đã có kinh nghiệm hoặc làm việc trong lãnh vực tâm lý và tâm thần đều biết, phản ứng phụ (side effect) của những loại thuốc an thần, tâm thần như vậy gây ra những phản ứng rất khó chịu. Những phản ứng phụ đó như nhức đầu, khô miệng, táo bón, lở loét dạ dầy, liệt dương. Trường hợp dùng lâu ngày, những loại thuốc này còn gây ra tiểu đường. Do đó, đa số các bệnh nhân không muốn uống, hoặc giả vờ ngậm thuốc rồi nhổ ra. Chính vì thế, tại các bệnh viện tâm thần, khi cho các bệnh nhân uống thuốc, các y tá phải kiểm soát, thí dụ, bắt bệnh nhân hả miệng, uốn lưỡi, kiểm soát hàm răng, hoặc uống nước để biết chắc là bệnh nhân đã uống và nuốt thuốc xuống dạ dầy. Ngược lại với những khó chịu của thuốc, phần thưởng rất rõ ràng là những ai uống thuốc đều đặn sẽ có kết quả khả quan ngay sau tuần lễ đầu. Nhiều bệnh nhân tâm thần sau ít tháng hoặc năm hay sáu tháng chữa trị đúng mức, họ đã được xuất viện. Nhưng với một điều kiện, khi về nhà vẫn phải uống thuốc đều đặn, và thường xuyên được theo dõi bởi bác sĩ tâm thần. Những bệnh nhân sau khi được chữa trị về nhà ít tháng sau bị lại, thường là những bệnh nhân đã không uống thuốc đều đặn, hoặc bỏ thuốc.
Một trong những cách thức trị liệu khác nữa vẫn thường được đi liền với việc dùng thuốc là tâm lý trị liệu. Các bác sĩ tâm lý (psychologist) sẽ đo lường khả năng tâm lý và tâm thần của bệnh nhân để đưa ra những hướng dẫn, những lời khuyên thích hợp hầu hướng bệnh nhân tìm lại ý nghĩa, tích cực, và vui sống. Thông thường, các bệnh nhân phải đến với các bác sĩ tâm lý ít nhất một tháng, một lần để được kiểm chứng và hướng dẫn thêm.
Tóm lại, chữa trị bệnh nhân tâm thần, điển hình là bệnh nhân Bipolar không chỉ đơn thuần uống vài viên thuốc rồi xong. Hoặc phụ huynh hay người có trách nhiệm chỉ cần mang con em mình, bạn hữu hay người thân mình đến văn phòng bác sĩ xin vài viên thuốc an thần là xong. Đây là một chương trình chữa trị lâu dài, bền bỉ, và có phương pháp. Một chương trình trị liệu đòi hỏi sự cộng tác tích cực của bệnh nhân, và trong trường hợp này, sự nâng đỡ, khuyến khích cũng như theo dõi của phụ huynh hay người có trách nhiệm cũng đóng góp một phần rất lớn vào việc chữa trị và phục hồi của bệnh nhân.
* Bài này cũng đã được phổ biến trên nhật báo Viễn Đông số ra ngày Thứ Bảy, 19/1/2013.
Views: 0
