Tôi không khó khăn nhận ra mẹ khi bà vừa bước ra khỏi trạm kiểm soát an ninh phi trường. Một tay kéo chiếc valy nhỏ, một vai mang chiếc xách tay, mẹ thong dong như trôi theo dòng người. Dáng mẹ trông mảnh mai, thanh nhã, linh hoạt dù rằng đã ở cái tuổi tám mươi. Tóc đã bạc phơ. Chiếc áo sơ mi màu trắng như giúp khuôn mặt mẹ tươi tắn hơn ngày tôi gặp mười lăm năm trước. Mẹ đưa mắt tìm kiếm. Tôi giơ tay vẫy. Bà mừng rỡ vẫy lại. Tôi cười khi mẹ đến gần:
-Chào mẹ!
Mẹ buông rơi chiếc va ly, mở vòng tay ôm ghì lấy tôi. Tôi cũng ôm xiết mẹ mà sao không cảm nhận chút nồng ấm nào.
Từ khi chưa đầy một tuổi, ba mẹ tôi đã đành đoạn bỏ rơi tôi. Thôi nôi, ngoại cúng kiến van vái. Lên ba, ông ngoại mất. Lên năm, bà ngoại lìa đời. Cậu mợ tôi thừa hưởng gia sản nên… thừa hưởng luôn việc săn sóc dưỡng dục tôi. Vì vậy mà khi khôn lớn, tôi hầu như quên hẳn mình còn đủ cha đủ mẹ.
Tôi lái xe vào trung tâm thủ đô, chạy vòng vòng cho mẹ xem phố xá rồi quẹo sang đường Constitution. Tôi chỉ mẹ xem đài tưởng niệm Washington, tòa Bạch ốc và hứa một ngày khác sẽ đưa mẹ vào xem tận bên trong. Mẹ nói mẹ muốn ưu tiên gặp em của mẹ, còn việc tham quan chừng nào cũng được. Tôi cho mẹ biết cậu mợ đang chu du Âu châu, hai tuần nữa mới về. Sợ mẹ hiểu lầm, tôi giãi bày:
-Cậu mợ ghi tên đi chơi trước ngày mẹ báo tin qua đây nên không hủy bỏ được. Con đã xin nghỉ một tháng. Trong tháng đó mình sẽ đi một vòng sơ khởi nước Mỹ. Mẹ sẽ gặp em trai mẹ vào tuần lễ thứ ba…
Tôi ngưng nói khi thấy mẹ xoay mặt về khung cửa kính. Nhân lúc xe qua cầu, tôi cất cao giọng:
-Đây là sông Potomac. Đi xuôi dòng sẽ trông thấy một phần hình ảnh rất đẹp của thủ đô. Nhà của con phía thượng dòng cách đây độ nửa giờ.
Mẹ vẫn nhìn quang cảnh thành phố, chỉ có tiếng “thế à” hờ hững vang lên. Tôi nhìn đồng hồ và mừng là đã tới giờ cơm chiều. Tôi nói nhỏ nhẹ:
-Suốt ngày đêm trên máy bay, chắc mẹ thèm cơm. Khu thương mại Eden của người Việt vùng này có một nhà hàng nấu món canh chua cá bông lau, cá kho tộ ngon lắm!
Bà nói giọng mệt mỏi:
-Nói chung thì mẹ thèm một tô phở.
Một cái gì nghẹn ngào đột ngột trào dâng trong tôi. Hai mươi năm tập kết ra Bắc mẹ đã bị đồng hóa. Không chỉ thay đổi cả giọng nói, ngôn từ mà lơ là luôn cả món ăn ưa thích của miền Nam. Tôi ngờ rằng bà không phải là người sinh ra tôi… Tôi đưa mẹ vào tiệm Phở Xe Lửa và gọi tô đặc biệt. Mẹ khen ngon hơn phở ở Sài Gòn. “Nhưng vẫn thua phở Hà Nội”, tôi nhanh nhẩu tiếp lời. Mắt mẹ thoáng chút ngạc nhiên rồi lặng lẽ quan sát xung quanh…
Tôi cũng quan sát bà. Tôi giống mẹ lạ lùng. Chắc chắn nhìn chúng tôi, không ai nghĩ khác hơn là mẹ và con. Mà giống mẹ để làm gì khi tâm hồn chúng tôi không có chút gì hòa điệu… Tôi nhấn một chiếc nút trên trần khi xe sắp quẹo vào driveway và lái thẳng vào garage. Trong khi tôi mở cóp nhấc xuống các hành lý, mẹ đi ra phía trước đường. Tôi bước đến bên mẹ khi bà ngắm nghía ngôi nhà, trầm trồ:
-Nhà của con đây hả? To và đẹp quá, ngoài tưởng tượng của mẹ. Quang cảnh cũng thật sáng sủa tươi mát.
Tôi cười buồn:
-Chúng con mới mua năm ngoái và chắc cũng sắp bán…
Giọng mẹ thảng thốt:
-Tại sao thế?
Tôi nắm cánh tay mẹ dìu đi:
-Mẹ vào nhà nghỉ ngơi. Từ từ rồi mẹ sẽ biết…
Tôi bấm số liên hợp và mở toang cánh cửa. Mẹ bước vào, đứng sững người trên tấm thảm nhỏ mang chữ welcome. Dường như mẹ không tin những gì mẹ đang thấy. Mẹ ngập ngừng bước đi, mắt dừng lại từng vật trang trí ở phòng khách, phòng gia đình, miệng lẩm bẩm lời tán thưởng. Khi mẹ hướng về khu bếp, tôi biết mẹ sẽ ở đây lâu hơn nên lặng lẽ trở ra ngoài mang hành lý vào nhà. Khóa cửa xong, tôi đảo mắt tìm mẹ. Bà đang ở trong phòng đọc sách, đứng lặng yên trước bàn thờ. Mẹ không nhìn các tượng Phật rất đẹp tôi thỉnh tận Thái Lan.
Mắt mẹ đang đăm đăm nhìn di ảnh của Huy. Anh mặc áo tiểu lễ hải quân với dây biểu chương, trên một nắp túi là chiếc huy hiệu hạm trưởng và bảng tên Lê Quang Huy. Bên kia là hai hàng huy chương nhiều sắc màu khác biệt. Và Huy đang tươi cười… Mẹ nói bằng giọng ngạc nhiên mà bình thản:
-Sao con không nói gì với mẹ?
Tôi lắc đầu:
-Để làm gì? Mẹ có biết gì về ảnh đâu và chắc cũng không ưa ảnh!
Mười lăm năm trước, khi về chịu tang ba tôi, tôi đã từ chối trả lời mọi câu hỏi của mẹ. Tôi muốn cho thấy khi bà đã có can đảm bỏ rơi tôi thì tôi cũng có can đảm coi như đời tôi không dính dáng gì tới bà. Mãi gần đây, khi mẹ ngỏ ý muốn qua thăm chúng tôi, Huy khuyên tôi nhận lời, dù gì bà cũng là người sinh thành ra mình. Tôi nghe lời khuyên nhưng chỉ một mình tiếp đón mẹ. Huy chết bất thần vì cơn đột quỵ. Mẹ nhìn khắp bàn thờ rồi quay phắt sang tôi:
-Sao không thấy con thờ ba con?
-“Thờ ba? Tại sao con phải thờ ba?
Mặc dù đã tự nhủ, tôi vẫn không dằn được cơn bực tức bùng vỡ.
Mẹ quay đi, lặng lẽ thắp nén nhang cắm vào lư hương, nhìn Phật Bà, nhìn Huy rồi thở dài lặng lẽ bước lên thang lầu. Tôi đã từng nghe nhiều tiếng thở dài tương tự của mẹ trong suốt thời gian mười ngày về dự đám táng ba tôi. Tôi đã cho bà thấy tôi không chỉ dửng dưng với người chết mà còn lạnh lùng với cả người còn sống. Liệu có ai cư xử khác tôi khi suốt quãng đời dài gần bốn mươi năm mà chỉ vài lần được nghe nhắc đến mẹ cha mình bằng lối bông đùa.
Năm tôi lên mười bốn, sau trận Mậu Thân khói lửa khắp Chợ Lớn Sài Gòn, một bữa, lần đầu tôi nghe cậu nhắc tới ba mẹ.
Trong bộ đồ trận rằn ri mang lon trung tá, cậu ra vẻ trịnh trọng:
-Nè, Phượng! Con có biết là suýt nữa con đã có dịp trùng phùng ba mẹ con không?
Trong khi tôi tò mò lắng nghe, cậu tỉnh bơ tiếp:
– Nhưng vì cậu thấy họ không xứng đáng làm bậc cha mẹ, cậu đã đuổi họ về mật khu rồi!
Tôi thường cười với mỗi cợt đùa của cậu nhưng lần đó tôi mím môi muốn khóc. Năm hai mươi mốt tuổi, khi tôi đưa Huy về nhà giới thiệu nhân buổi tiệc mừng cậu thăng cấp tướng, cậu nói nhỏ vào tai tôi:
-Chà chà! Như vầy là kẹt cậu rồi! Con mà chọn tên hải quân đó làm chồng thì cậu khốn khổ với chị cậu. Tuy nhiên, nếu con… năn nỉ cậu, cậu cũng liều cho con làm… bà thiếu tá.
Tôi vẫn cười thầm về chuyện này vì bốn tháng sau, sự thể đảo ngược. Chính cậu lại là người phải “năn nỉ” tôi để cả gia đình được lên tàu của Huy rời khỏi Việt Nam.Chúng tôi thành hôn ở Mỹ. Huy trở lại đại học, tôi đi làm ngày đêm. Rồi lần lượt hai đứa con ra đời. Huy ra trường đi làm. Tôi vào đại học. Vất vả mà hạnh phúc. Tôi quá bận rộn để nhớ về quê cha đất tổ, cho tới mười năm sau tôi mới lại nghe tin tức ba mẹ. Lại vẫn do cậu đưa tin. Cậu tôi cho biết đã liên lạc được với chị của mình.
Không lâu sau đó tôi liên tiếp nhận được thư ba mẹ tôi bày tỏ lòng khao khát mong nhận được thơ tôi và hình ảnh gia đình. Và tiếp đến là những lá thư mong mỏi tôi về Việt Nam. Tôi nhận thư, tôi đọc, lòng ngơ ngẩn, bâng khuâng nhưng không có chút hứng thú trả lời. Thậm chí nhiều năm sau, cái tin ba tôi đau nặng cũng chỉ được đón nhận với lòng dửng dưng. Huy bảo tôi nên về. Cậu mợ gọi điện bảo tôi phải về. Tôi thưa với cậu mợ rằng tôi không có cha mẹ nào khác ngoài cậu mợ nhưng cậu mợ tiếp tục thúc bách và giảng đạo lý. Tôi rủ cậu mợ cùng về. Cậu bảo cậu không muốn giỡn mặt với chính quyền cộng sản.
Cuối cùng tôi khăn gói một mình lên đường. Thời điểm này chúng tôi còn nghèo nên Huy đành ở lại với hai con. Nhưng đoạn đường quá xa để ba tôi không thể chờ. Ông vĩnh viễn ra đi vài giờ trước lúc tôi bước vào ngôi nhà xưa. Dù vậy tôi vẫn còn kịp nhìn mặt ba tôi. Nhìn chỉ một lần mà vẫn đủ để khuôn mặt già nua, khắc khổ, hoàn toàn xa lạ đó theo tôi về tận xứ Mỹ.
Thỉnh thoảng nhân một liên tưởng về dòng họ ai còn ai mất, khuôn mặt của ông lại hiện ra cùng với những tiếng thở dài của mẹ. Thế mà tuyệt nhiên, tôi không hề nghĩ đến việc thờ phượng ông…
Mẹ nằm trong buồng riêng suốt đêm ngày, mãi đến tối hôm sau mẹ mới tươi tỉnh hẳn. Tôi rủ mẹ đi ăn đồ biển. Mẹ ăn tự nhiên, ngon lành. Nếm đủ tôm cua nghêu sò ốc hến. Luôn cả hào tươi. Lâu lắm mới có dịp ăn ngoài, tôi cũng tận lực nuốt. Trên đường về nhà, mẹ hỏi:
-Cậu bảo con có hai thằng con trai. Chúng nó đâu mà mẹ chưa gặp?
-Tụi nó đều đã lập gia đình. Mỗi đứa ở mỗi tiểu bang khác nhau, khá xa. Đứa lớn ở Georgia, có hai con, đứa nhỏ ở Texas, đang chờ con đầu lòng. Con đã sắp xếp để mẹ đến chơi với chúng nó, mỗi đứa vài ngày, sau khi mẹ gặp cậu mợ.
Mẹ nhìn tôi, dò hỏi:
-Con ở đây một mình sao?
Tôi gật đầu:
-Vì vậy mà con có ý muốn bán nhà này về sống với mấy đứa nhỏ, luân phiên mỗi đứa một thời gian. Tụi nó đang năn nỉ con về ở chung.
Giọng mẹ ngập ngừng:
-Phải thú nhận rằng mẹ vừa trông thấy căn nhà này là mê ngay. Nếu con bán thì bán cho mẹ. Mẹ con ta sẽ ở đây, mãi mãi tới ngày mẹ chết…
Tôi đăm đăm nhìn mẹ. Tôi đã biết từ lâu là mẹ rất giàu, chỉ ngạc nhiên về ý cuối. Nó đến quá bất ngờ như là một nhánh gai quẹt vào người. Tôi nghe xót đau, khó chịu. Tôi không chuẩn bị việc này, cũng không muốn nó xảy ra. Đầu óc tôi đông cứng. Chợt hình ảnh Huy hiện ra, miệng cười cười. Ba tháng nay, từ ngày anh mất, khi tôi gặp điều gì khó xử là anh lại hiện về. Nụ cười của anh luôn luôn giúp tôi tìm giải pháp. Tôi thấy bao nhiêu phiền phức nếu cho mẹ ở chung.
Tôi đã quen với cuộc sống không có mẹ. Chỉ mới hai mươi bốn tiếng đồng hồ “có mẹ” mà tôi đã chịu đựng biết bao gượng ép. Mẹ nhìn tôi dò hỏi. Tôi nói:
-Con mới mất anh Huy. Con cần một thời gian yên tĩnh.
-Mẹ cũng cần có thời gian sắp xếp mọi việc ở Việt Nam. Năm tới mẹ trở qua sống hẳn với con. Con đồng ý chứ?
Tôi không biết nói gì hơn. Tôi như nghe tiếng Huy văng vẳng:
-Đừng làm mẹ buồn!
Tôi cố nhìn vào bóng đêm loang loáng tìm hình bóng Huy nhưng chỉ thấy ánh đèn đỏ vừa bật ở ngã tư…
Sau năm ngày dạo chơi phố xá và ngắm cảnh Nữu Ước, chúng tôi dành hai đêm thử thời vận ở sòng bạc Atlantic City. Thánh nhân đãi kẻ khù khờ, cả hai mẹ con thắng lớn. Chúng tôi về đến nhà, tẩy rửa xong lớp bụi đường thì trời tối hẳn. Tôi thấy mệt mỏi nhưng mẹ tỉnh bơ đề nghị để mẹ nấu ăn ở nhà. Tôi nói sẽ ăn ở nhà nhưng mẹ khỏi nấu. Mẹ không tỏ gì ngạc nhiên khi tôi gọi thức ăn bằng điện thoại. Bà ngồi thoải mái trong bộ ghế êm ái, xem truyền hình đưa tin thế vận hội. Tôi sắp đặt chén đũa, khăn ăn và nước ngọt rồi ngồi xuống cạnh mẹ.
Chợt mẹ quay sang tôi, giọng ngập ngừng thiếu tự nhiên:
-Mẹ phải nói với con chuyện này. Em trai con muốn nhờ mẹ hỏi con giúp nó một việc.
Em trai tôi? Tôi từ từ hình dung đứa em trai của mình. Tôi đã nhớ ra một hình dáng hiền hòa thường quanh quẩn gần tôi.
Cũng như cậu và mẹ, em tôi nhỏ thua tôi năm tuổi. Nhưng nó khác với tất cả chúng tôi là đã không chào đời ở miền Nam.
Tôi nhìn mẹ chờ đợi. Giọng mẹ đều đều:
-Đứa con gái út của nó học rất giỏi. Năm tới lên đại học. Nó muốn nhờ con giúp cháu qua học bên này. Nó không muốn cho cháu ở nội trú. Nó xin cho cháu ở với con. Cơ bản là con không phải tốn kém gì hết. Mẹ sẽ lo đi chợ, nấu ăn cho cả nhà…
Cơn giận chợt ứ lên ngực làm tôi khó thở. Tôi hít vào một hơi thật sâu. Tôi biết là mở miệng lúc này tôi sẽ nói ra lời cay độc.
Tôi nhìn ra ngoài trời đang đổ mưa với những ánh chớp liên hồi. Tôi nhớ tới những cơn mưa đầy sấm sét trong căn nhà thênh thang thuở lên mười.
Thuở đó cậu tôi đổi đi đơn vị xa và mợ theo cậu. Người giúp việc thì ngủ gần bếp, xa căn buồng riêng biệt của tôi. Tôi đã vô cùng sợ hãi và từng ước ao có được một đứa em.
Bây giờ tôi đâu còn cần. Tôi nói chầm chậm:
-Thì ra mẹ qua đây không phải vì con mà vì tương lai cháu nội của mẹ!
Bà nhìn tôi tỏ vẻ ngạc nhiên:
-Con nói gì lạ vậy. Tất nhiên mẹ qua đây là vì con, bởi vì mẹ muốn bù lại thời gian ba mẹ bỏ bê con. Mẹ không hề vì cháu nội. Nó chỉ ngỏ lời sau khi biết ý định của mẹ.
Mẹ đưa tôi lá thư cầm sẵn:
-Đây là thư nó gửi cho vợ chồng con.
Tôi hững hờ nhận.
Mẹ tiếp:
-Thật ra nó cũng đã hỏi các thủ tục xin ở nội trú. Không có con ở đây, con của nó vẫn qua đây học. Mẹ thấy điều quan trọng là có người ruột thịt cận kề, coi sóc, nhắc nhở.
Tôi cười chua xót, không còn ngăn được lời mai mỉa:
-Ruột thịt? Có là ruột dư với thịt thừa! Và mẹ đã từng cắt bỏ không thương tiếc!
Mẹ nhìn tôi đăm đăm:
-Con vẫn còn giận mẹ đến thế sao? Lần con về, mẹ đã hết lời giải thích…
-Con vẫn nhớ các lời giải thích đó: Ba mẹ đâu có muốn xa con, chẳng qua chỉ vì muốn góp phần giành độc lập, thống nhất đất nước.
-Thì đất nước đã độc lập thống nhất, sao mẹ và cháu nội không ở Việt Nam mà hưởng.
Mẹ buông tiếng thở dài. Tôi cũng chợt nhận ra mình vừa buông lời xỉa xói hỗn hào. Tôi trầm giọng:
-Con xin lỗi. Hễ nhớ đến những ngày con bị bỏ rơi là cứ muốn nổi xung thiên…
-Mẹ phải làm gì để được con tha thứ, quên đi chuyện cũ. Con nghĩ lại đi. Ba mẹ đâu có gửi con cho ai xa lạ. Người đó chính là ba mẹ ruột của mẹ. Con lúc nào cũng nhận được trọn vẹn tình thương và chăm sóc…
Tôi cố giữ giọng bình thường:
-Ba mẹ ruột của mẹ chớ đâu phải ba mẹ ruột của con! Suốt tuổi thơ của con, con bị bạn bè cười nhạo là đứa trẻ mồ côi, là con không cha không mẹ!
Nước mắt tôi tự dưng ứa ra, rơi dài xuống. Mẹ đứng lên, bước lại ôm choàng lấy tôi. Tôi khóc nức nở trên vai mẹ.
Khi muộn phiền đã dịu xuống, tôi nhìn thẳng vào mắt mẹ:
-Mẹ không thấy là mẹ không công bằng sao? Lúc con ở cái tuổi rất cần sự săn sóc của ba mẹ thì ba mẹ bỏ đi biền biệt. Còn bây giờ, khi mẹ muốn ở gần con thì mẹ đã bước vào cái tuổi gần đất xa trời, cái tuổi mẹ cần con chớ con không cần mẹ. Thật lòng mà nói, cho tới giờ phút này, con không một mảy may cảm thấy chút gì thương yêu mẹ, thì nói chi thương yêu cháu.
Mẹ ôm mặt, thân hình thả rơi lên ghế. Tôi nghe tiếng nấc của mẹ và nghe lòng chùng xuống. Tôi nói nhanh như sợ không còn nói được:
-Nhưng có điều chắc chắn là con cũng không thể chối bỏ mẹ không phải là mẹ của con. “Chừng nào mẹ muốn ở với con, mẹ cứ ở. Chừng nào mẹ muốn đi, mẹ cứ đi.” Điều em con muốn, cháu con muốn, con khó mà nói được lời từ chối!
Mẹ vẫn ngồi yên, thút thít khóc.
Đúng lúc tôi muốn ngồi xuống ôm lấy mẹ thì tiếng chuông reo. Tôi thở hắt ra, bước về phía cửa nhận thức ăn mang tới…
Rời San Francisco trên chiếc xe chở khách chúng tôi ôn lại những địa điểm đã viếng thăm qua ba ngày ở vùng vịnh. Mẹ tỏ vẻ hài lòng đã được chính mắt chiêm ngưỡng chiếc cầu nổi danh Golden Gate. Mẹ cũng yêu thích cái công viên cùng tên với khung cảnh nên thơ thanh bình mà mẹ gọi là hồ Tịnh Tâm.
Hai ngày ở San Jose, ấn tượng nhất đối với mẹ là những hình ảnh sinh động, huy hoàng và lạ mắt của vô số loài sống dưới nước hiển hiện ngay trước mắt trong Monterey Bay Aquarium. Khi chúng tôi về tới quận Cam. Cậu và các con cháu đón chúng tôi ở bến xe, chỉ thiếu có mợ.
Khi tôi thông báo mẹ sẽ sang thăm gia đình cậu, cậu nói sẵn sàng gặp mẹ nhưng từ chối cho chúng tôi tạm trú.
Nhà cậu mợ rất rộng, nhiều buồng ngủ. Vợ chồng con cái tôi mỗi khi qua Cali là ở nhà cậu mợ hà rầm.
Cậu mợ hẳn phải đau lòng khi lần này để tôi ở khách sạn chỉ vì… có mẹ!. Mợ không muốn chứa mẹ trong nhà.
Hai đứa em trai của mợ đều bị tập trung, một bỏ xác trong rừng Yên Bái.
Mỗi ngày trong suốt một tuần, cậu lái xe đến khách sạn đón chúng tôi đi viếng thăm hết nơi này đến nơi khác.
Ngày đầu, cậu dành cho khu Little Saigon. Mẹ thú nhận là rất ngạc nhiên về mức phát triển quy mô và sự phồn vinh sang giàu của người Việt tỵ nạn.
Những ngày kế dành cho danh lam thắng cảnh. Có ngày chúng tôi bay khỏi thành phố đỏ đen Las Vegas về phía Bắc để chiêm ngưỡng Grand Canyon vô cùng kỳ vĩ ngoạn mục.
Cậu thường dùng khoảng thời gian di chuyển để hỏi mẹ về gia đình và dòng họ ở quê nhà. Cậu cũng kể về cuộc đời của cậu trong suốt nửa thế kỷ không gặp chị.
Tôi vô cùng thú vị được nghe hai chị em nhắc lại những kỷ niệm thời họ sống bên nhau.
Thỉnh thoảng cậu và mẹ “đụng” nhau về đề tài chính trị thường là do cậu khởi xướng.
Một lần đang lái xe, cậu bỗng nhái cái giọng bắc của mẹ:
-Thật đáng tiếc! Nếu chị cả đừng… vớ phải cái ông trí ngủ nằm vùng thì giờ chị em gặp lại dung dăng dung dẻ biết bao!
Mẹ nở ngay nụ cười đáp trả:
-Thì cũng lỗi ở em. Phải chi em không làm tay sai cho Mỹ Ngụy.
Cậu gật gù ra vẻ tán thưởng rồi bắt sang chuyện khác.
Hôm đứng trước trường đại học danh tiếng Standford, cậu cười nói:
-Tham quan trường này chị có nhớ đến những năm chị dạy ở trường Đảng không? Phải công nhận duy vật biện chứng pháp hay tuyệt. Đảng Cộng sản chủ trương “không có người bóc lột người”. Thế mà ngày nay bản thân Đảng hóa thành “đảng bóc lột người”. Y chang… hủy thể của hủy thể!
Mẹ bật cười giòn tan:
-Đúng ra là… phủ định của phủ định!
Một buổi tối về khách sạn còn sớm, cậu lân la ở lại. Không biết dẫn dắt từ đề tài gì, hai chị em bắt đầu bàn về Hoàng Sa, Trường Sa và sự hiếp đáp của Trung cộng. Bỗng cậu đặt câu hỏi:
-Ông Bush hứa với ông Dũng là sẽ ủng hộ sự toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam. Vậy giả sử Trung cộng tấn công Việt Nam và Mỹ đem quân qua giúp đánh lại Trung cộng, thì đối với hai quân đội ngoại nhập đó, theo chị thì phải gọi là gì? Tàu là quân xăm lăng, Mỹ là bọn xâm lược?
Mẹ cười duyên dáng:
-Gọi thế là…đúng sách vở đấy.
Vào ngày thăm viếng Getty Center, một công trình chi phí hàng tỷ đô la, vừa đồ sộ về kiến trúc tân kỳ, vừa là viện bảo tàng nghệ thuật cổ vật hàng thế kỷ, lại vừa quy mô về tổ chức, tất cả chi phí do nhà tỷ phú Paul Getty đài thọ, cậu tôi bất ngờ hỏi mẹ:
-Nghe đâu chị đang là tỷ phú đỏ. Ngày xưa chị chống Mỹ cứu nước, ngày nay nhà tỷ phú Việt Nam đổi mới đã đóng góp được gì để dựng nước?
Mẹ cười:
-Chị đang cho xây Đại Nam Quốc Tự thứ nhì. Hôm nào khánh thành chị sẽ mời em về dự.
Cậu cười ra vẻ đắc ý:
-Xin hỏi lần này chị đặt ông Hồ ngồi ở đâu?
Tôi nhớ vừa đọc tin tức gần đây nói về ngôi chùa vĩ đại mới xây xong có đặt ba bức tượng từ thấp lên cao: Hồ Chí Minh, Khổng Tử, Phật Thích Ca. Tôi lo âu chờ câu trả lời.
Mẹ nhởn nhơ:
-Em về thì biết.
Đêm chót trước khi rời Quận Cam trở lại Maryland chúng tôi được cậu mời một bữa tiệc cá 7 món, đặc sản Cali. Khi chúng tôi đến nhà hàng, tôi thật sự ngạc nhiên và vui mừng khi thấy có cả mợ hiện diện. Mợ đứng lên vui vẻ chào hỏi và mời mẹ ngồi bên cạnh. Mợ vốn hoạt bát, nên mẹ lúc nào cũng cười tươi. Tôi cảm thấy vô cùng hạnh phúc. Lúc chờ tính tiền cậu hỏi mẹ bao giờ về Việt Nam. Mẹ bảo còn lâu, khoảng sáu tháng nữa. Và năm tới có thể là qua ở luôn. Cậu gật gù nhìn mẹ rồi nhìn tôi.
Tôi tưởng cậu tán thành quyết định của mẹ nhưng cậu chậm rãi nói:
-Phải nói là rất ngạc nhiên khi nghe chị tính qua Mỹ ở luôn. Chị biết không ông Hồ Chí Minh có làm một câu thơ rất nổi tiếng: đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào! Ba mươi ba năm qua, Ngụy đã nhào Mỹ đã cút. Thế mà giờ đây có người đánh đuổi Mỹ lại muốn… cút theo Mỹ!
Tôi bật cười nhưng kịp hãm khi thấy mặt mẹ sa sầm…
Về Maryland, theo dự trù chúng tôi nghỉ ngơi ba ngày trước khi bay xuống Georgia và Texas. Nhưng chỉ mới qua đêm, buổi sáng mẹ buồn rầu đổi ý.
Mẹ muốn về ngay Việt Nam. Tôi ngỡ ngàng. Nhưng tôi chợt hiểu ra. Câu trêu chọc của cậu đã chạm tự ái mẹ.
Xa nhau quá lâu, mẹ không quen tính tình em mình. Cợt đùa, đốp chát vô tội vạ là thói quen của cậu. Hiểu cậu thì không ai giận cậu.
Không hiểu cậu, giận cậu thì ráng chịu. Cậu nói đó rồi quên đó. Tuy nhiên tôi vẫn không muốn thay cậu ngỏ lời xin lỗi mẹ. Tôi cũng không có ý định van xin mẹ khoan vội về Việt Nam. Tôi biết chắc nếu tôi năn nỉ, mẹ sẽ ở lại.
Gần tháng qua tôi đã cảm thấy chút gì gần gũi mẹ nhưng xem ra vẫn còn một bức vách vô hình ngăn cản sự thoải mái, tự nhiên, thân mật. Thậm chí còn có cái gì khác nữa khiến tôi có lúc bứt rứt, bực mình. Không có mẹ, tôi ngủ nghê, ăn uống thế nào lúc nào tùy thích. Có mẹ, tôi phải hầu hạ, e dè, trông trước ngó sau. Mẹ ở lại lần này, lần tới sẽ ở lại mãi mãi. Mà xem ra thời gian để xây đắp tình mẫu tử chẳng còn bao nhiêu. Luật đời vốn trói buộc tôi vào kiếp nạn mồ côi từ đầu đời. Có gặp lại cha thì chỉ khi cha mất. Gặp lại mẹ thì mẹ lại bỏ đi.
Thôi thì hãy coi mươi ngày bên mẹ đã là một hồng ân. Phải mất một tuần tôi mới đổi được vé máy bay. Trong tuần cuối đó, mẹ chỉ thích đi mua sắm. Mỗi ngày tôi đưa mẹ vào một trung tâm thương mại khác nhau. Ăn thì mỗi bữa một nhà hàng khác xứ. Mẹ đã thưởng thức các món ăn Mỹ, Nhật, Thái, Đại Hàn, Mã Lai, Nam Dương.
Đêm cuối cùng, tôi hỏi mẹ có muốn ăn phở lần chót ở Mỹ không, mẹ cười bảo muốn ăn canh chua cá kho tộ. Tôi thấy chút ấm lòng…
Hôm đưa mẹ ra phi trường, chúng tôi im lặng suốt đoạn đường. Gửi xong hành lý, tôi kéo chiếc va ly, tay kia nắm bàn tay mẹ bước chầm chậm về trạm kiểm soát an ninh cá nhân. Khi gần đến dòng người ngoằn ngoèo chờ qua trạm, mẹ dừng lại. Tôi nhìn mẹ dò hỏi. Ánh mắt mẹ ngập tràn âu yếm mà giọng cất lên trầm buồn:
-Chắc mẹ sẽ không qua đây thăm con nữa.
Tôi nghe xao xuyến nhưng vẫn lặng thinh.
Lời mẹ êm như tiếng thở dài:
-Và khi mẹ chết, con cũng không cần phải về…
Tôi đứng chết lặng. Tôi có cảm tưởng như tôi đã cư xử quá tệ hại với chính mẹ mình. Ý nghĩ trở thành đứa con bất hiếu khiến tôi buột miệng:
-Mẹ! Con sẽ về. Thế nào con cũng về. Cậu đã dạy con nghĩa tử là nghĩa tận.
Bà vòng tay ôm lấy tôi thật chặt, giọng êm đềm:
-Còn đây là lời mẹ dạy, lần đầu mà cũng là lời cuối. Con hãy luôn luôn ghi nhớ: “Chú như cha, cậu như mẹ”. Con gắng giữ sức khỏe. Thôi mẹ đi.
Mẹ nắm chiếc cần va ly từ tay tôi. Tôi vụng về ôm lấy mẹ. Mẹ áp má vào má tôi. Tôi nghe chừng thân mình bay bổng. Khi tôi mở vòng tay, mẹ quay mặt bước đi. Tôi thấy mình quá bất nhẫn, khẽ gọi:
-Mẹ!
Bà quay lui, chân vẫn bước, đôi mắt hiền từ. Tôi lúng túng vẫy tay, cố nở nụ cười:
-Chào mẹ!
________
*Tập kết là chữ dùng để gọi những người miền Nam bỏ vào bưng, vào các mật khu hay ra ngoài Bắc để tham gia sinh hoạt trong thời gian chiến tranh ý thức hệ quốc cộng trước tháng 4 năm 1975.
SUY TƯ CỦA NGƯỜI ĐỌC
Cám ơn cha Ng. Thanh đã gửi một bài viết rất có giá trị về mặt tâm lý và giáo dục. Cha hỏi liệu chúng ta phải có những ý nghĩ như thế nào cho những trường hợp như vậy? Ý nghĩ của mỗi người khác nhau. Trước một biến cố nào đó xẩy ra cho bất kỳ ai, trong môi trường và hoàn cảnh nào cũng đều nhận được nhiều ý kiến khác nhau từ nhiều người với những cái nhìn và suy nghĩ khác nhau từ nhiều phía. Nhưng sau đây người viết xin được đóng góp phần ý kiến của riêng mình. Tuy nhiên vẫn xin nhấn mạnh tầm nhìn này trong khía cạnh tâm lý và giáo dục.
Bỏ ngoài tất cả những tình tiết tả về cuộc viếng thăm nước Mỹ, sự đón tiếp của người thân, những nơi ghé tham quan, những chính kiến, cảm tình, mối dây liên hệ của những người trong câu truyện, thì điểm chính được nhìn thấy ở đây là: 1)Tình mẫu tử. 2) Ảnh hưởng tâm lý. 3) Ảnh hưởng văn hóa.
1)Tình mẫu tử: Đây là mối tình thiêng liêng cao cả mà Thượng Đế đã “đặt” “đã khắc ghi” trong lòng mọi người, đặc biệt là những người làm mẹ. Mối tình thiêng liêng cao cả này là mối tình vĩnh cửu, không cho phép bất cứ một ai loại bỏ nó, coi thường nó, và phủ nhận nó. Nhờ nó mà những người mẹ dù vất vả ngược xuôi, chịu trăm cay ngàn đắng, khốn khó trăm bề vẫn không bỏ rơi con. Nó chính là hào quang, là phần thưởng vô cùng cao quí dành cho những bà mẹ. Và cũng nhờ nó mà những đứa con do bà sinh ra đã được bao bọc, nuôi dưỡng, và che chở. Mức độ có khác nhau, hoàn cảnh có khác nhau, và trường hợp có khác nhau, nhưng mẫu số chung vẫn là người con không thể thiếu mẹ, không thể lớn lên mà không cần có mẹ. Và người mẹ dù là bất cứ ai, trong bất cứ môi trường xã hội, tâm lý, văn hóa, giáo dục, chính trị vẫn có quyền và hạnh phúc tự hào về những đứa con của mình đã sinh ra.
Trong câu truyện trên người đọc sẽ dễ dàng nhận ra mối tính mẫu tử ấy xuất hiện hầu như khắp nơi, dù qua những lời lẽ chua chát, những tiếng thở dài não nuột, và những hồi tưởng cay đắng. Nhưng nếu để ý kỹ người đọc sẽ khám phá ra rằng cuối cùng tình mẫu tử đã thắng. Chúng ta hãy đọc lại câu chuyện để thấy sự chiến thắng của mối tình này:
-Chắc mẹ sẽ không qua đây thăm con nữa! Và khi mẹ chết, con cũng không cần phải về…
-Mẹ! Con sẽ về. Thế nào con cũng về. Cậu đã dạy con nghĩa tử là nghĩa tận.
-Còn đây là lời mẹ dạy, lần đầu mà cũng là lần cuối. Con hãy luôn luôn ghi nhớ: “Chú như cha, cậu như mẹ”. Con gắng giữ sức khỏe. Thôi mẹ đi.
Và trong những dòng cuối, tác giả kể lại:
Mẹ nắm chiếc cần va ly từ tay tôi. Tôi vụng về ôm lấy mẹ. Mẹ áp má vào má tôi. Tôi nghe chừng thân mình bay bổng. Khi tôi mở vòng tay, mẹ quay mặt bước tới. Tôi thấy mình quá bất nhẫn, khẽ gọi:
-Mẹ.
Bà quay lui chân vẫn bước đôi mắt hiền từ. Tôi lúng túng vẫy tay, cố nở nụ cười:
-Chào mẹ!
2) Ảnh hưởng tâm lý: Nếu có sự ngập ngừng và bịn rịn trong đau đớn mang ý nghĩa hờn dỗi và chưa thể tha thứ được giữa tình cảm hai mẹ con là vì vết thương tâm lý mà người mẹ đã đâm vào trái tim người con quá sâu, quá rộng, và quá phũ phàng. Cộng thêm với những yếu tố bên ngoài như ảnh hưởng của giáo dục, của văn hóa đã làm cho vết thương ấy tưởng như đã lành, đã sẵn sàng cho những trao đổi bình thường giữa người mẹ và người con. Nhưng thực tế, nó chỉ tạm lành bề ngoài theo thời gian, nó vẫn còn rỉ máu bên trong và khi có hoàn cảnh vết thương ấy lại mở ra và tạo nên một nỗi đau mà bình thường khiến con người rất khó tha thứ và vượt qua.
Người mẹ này đã phạm phải lỗi lầm ấy, bà đã đâm vào trái tim con bà khi bà bỏ rơi con vì một lý tưởng, vì một hoài bão riêng tư. Nhưng bà quên mất rằng tuổi thơ con bà rất cần bà. Nó không thể sống khỏe, sống hạnh phúc nếu thiếu tình thương của người mẹ. Một em bé mà bị cả bố lẫn mẹ bỏ rơi, bị bạn bè chế nhạo, và sống côi cút trong khi bố mẹ vẫn còn thì tâm lý này rất đau đớn, và hầu như là vết thương suốt đời. Câu trả lời của người con trong câu chuyện đã diễn tả được những nỗi đau tiềm ẩn đó:
-Con nói gì lạ vậy. Tất nhiên mẹ qua đây là vì con, bởi vì mẹ muốn bù lại thời gian ba mẹ bỏ bê con… Mẹ phải làm gì để được con tha thứ, quên đi chuyện cũ. Con nghĩ lại đi. Ba mẹ đâu có gửi con cho ai xa lạ. Người đó chính là ba mẹ ruột của mẹ. Con lúc nào cũng nhận được trọn vẹn tình thương và chăm sóc.
-Ba mẹ ruột của mẹ chớ đâu phải ba mẹ ruột của con! Suốt tuổi thơ của con, con bị bạn bè cười nhạo là đứa trẻ mồ côi, là con không có cha mẹ!…
Đây cũng là câu trả lời cho những phụ huynh mà bất cứ vì lý do gì đã bỏ rơi tuổi thơ con của mình. Tiền hay tình? Sắc đẹp hay quyền lực? Ngay cả những hành động đạo đức mang hình thức cuồng tín như suốt ngày chỉ luẩn quẩn ở thánh đường, thánh thất, chùa chiền mà quên con cái, quên gia đình. Những phụ huynh này, những cha mẹ này nên có dịp ngồi lại nghe tâm tư con cái mình để hiểu được những trống vắng, nhưng đau xót của tuổi thơ khi phải xa tình thương của cha mẹ. Họ cũng nên thỉnh thoảng vào thăm các trại tù vị thành niên, hoặc những nhà tù dành cho các phạm nhân để tìm hiểu xem những trẻ em kia, những tù nhân kia phản ảnh như thế nào về tuổi thơ của mình đã bị quên lãng?!!
Theo tâm lý giáo dục, một trong những vết cắt hằn sâu và khó lành nhất của tuổi thơ là sự bạc đãi của cha mẹ trong đó có hành động bỏ rơi con cái. Ngoài ra việc thiếu ý thức, thiếu khả năng và trách nhiệm giáo dục của cha mẹ cũng góp phần ghi lại những dấu ấn không mấy đẹp đẽ của tuổi thơ. Thí dụ những trận đòn chí tử, những cái tát tai nẩy lửa, những lời chửi bới, xỉ vả thiếu tôn trọng phẩm giá của con người dù đó là con mình, và những gương xấu mà cha mẹ làm trước mặt con cái. Những thứ này, nhiều cha mẹ, phụ huynh coi là không quan trọng, nhưng với ký ức tuổi thơ thì mãi mãi chúng là những giấc mơ kinh hoàng. Ảnh hưởng của nó không hề nhỏ đối với nhân cách sống và lối hành xử sau này khi chúng lớn lên. Chẳng thế mà chúng ta thường thấy những đứa trẻ nạn nhân của cha mẹ sau này lại cũng làm cho con cái chúng trở thành nạn nhân như chính họ đã là nạn nhân của cha mẹ họ. Hầu hết những lỗi lầm, sa ngã, những hành vi tội phạm của một đứa trẻ, hay của một người đều có xuất xứ từ những tháng năm thiếu may mắn của tuổi thơ.
Như đã trình bày ở trên, người đọc không ngạc nhiên khi vết thương tuổi thơ lại bị mở ra trong một bối cảnh thiếu chuẩn bị tâm lý từ phía người mẹ, người đã gây ra vết thương ấy. Và cũng mừng là người con, cuối cùng cũng để cho vết thương kia khép lại để nhận ra người đã sinh ra mình và gọi bà bằng tiếng “mẹ”, mặc dù trong lòng vẫn đau và vì thế tiếng gọi chưa được ngọt ngào.
3) Ảnh hưởng văn hóa: Nhìn kỹ hơn, người đọc có thể thấy thêm một chi tiết nữa tuy không trực tiếp nhưng gián tiếp làm cho vết thương tuổi thơ của nhân vật trở nên khó lành và khó chữa, đó là ảnh hưởng của văn hóa: Hai nền văn hóa khác nhau, hai quan điểm và hai triết lý sống khác nhau. Mặc dù ở trường hợp hai mẹ con trên nó không gây ra những bất ngờ đổ vỡ, nhưng nó cũng là những khác biệt tạo nên hai lối nhìn giữa người mẹ và người con.
Người mẹ vẫn quan niệm và sống với lối sống cũ, “có điều chắc chắn là con cũng không thể chối bỏ mẹ không phải là mẹ của con. Chừng nào mẹ muốn ở với con, mẹ cứ ở. Chừng nào mẹ muốn đi, mẹ cứ đi”. Bà đâu ngờ rằng đến lúc đó con bà vẫn không chấp nhận và sẵn sàng mở cửa trái tim cho bà. Không chỉ có sự khác biệt giữa suy nghĩ của người trẻ đối với người già, mà sự khác biệt ấy đã xẩy ra giữa người già với người già. Sau đây là mẩu đối thoại giữa hai mẹ con và hai chị em trong truyện:
-Ba mẹ đâu có muốn xa con, chẳng qua chỉ vì muốn góp phần giành độc lập, thống nhất đất nước.
-Thì đất nước đã độc lập thống nhất, sao mẹ và cháu nội không ở Việt Nam mà hưởng?!
Và đối với nhiều người, những khác biệt về giáo dục về ý thức hệ vẫn làm chia rẽ suy tư và cái nhìn của nhau. Câu chuyện trao đổi giữa người chị trong truyện và em của bà đã cho thấy sự khác biệt này cho đến hôm nay vẫn còn là một khác biệt rất sâu đậm:
– Phải nói là rất ngạc nhiên khi nghe chị tính qua Mỹ ở luôn. Chị biết không ông Hồ Chí Minh có làm một câu thơ rất nổi tiếng: đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào! Ba mươi ba năm qua, Ngụy đã nhào Mỹ đã cút. Thế mà giờ đây có người đánh đuổi Mỹ lại muốn… cút theo Mỹ!
Phản ứng của hai nền văn hóa, hai triết lý sống đã có hiệu lực tức thời khi nó được đánh thức: “Về Maryland, theo dự trù chúng tôi nghỉ ngơi ba ngày trước khi bay xuống Georgia và Texas. Nhưng chỉ mới qua đêm, buổi sáng mẹ buồn rầu đổi ý. Mẹ muốn về ngay Việt Nam.”
KẾT LUẬN: Hành động xem ra như không muốn tha thứ của người con thực ra chỉ là chưa sẵn sàng tha thứ. Cô cần có thời gian để viết thương tuổi thơ được lành. Điều này nhắc nhở các phụ hunh, cha mẹ là cần phải lưu tâm đến tuổi thơ mà dành nhiều thời giờ cho con cái. Và sau cùng là ảnh hưởng giáo dục và sự khác biệt của hai nền văn hóa. Nói ra hay không nói, nó vẫn là những mầm chia rẽ âm ỷ trong cuộc sống được biểu lộ qua những khác biệt văn hóa. Là những phụ huynh, cha mẹ người Việt Nam, chúng ta cần ý thức và giáo dục con em mình trong khi hội nhập vào những xã hội Âu Mỹ nguyên tắc của tâm lý xã hội, đó là “Hội nhập, chứ không để mình đồng hóa”. Đồng hóa dưới bất cứ hình thức nào cũng là một cách mất gốc.
Trần Mỹ Duyệt
Views: 0
